میرزا محمد فیض قمی

میرزا محمد فیض قمی (۱۲۹۳-۱۳۷۰ هـ.ق) از مراجع و علمای بزرگ شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان میرزا حسن آشتیانی و میرزا محمدتقی شیرازی بود. وی از آیت الله شیخ عبدالکریم حائری درخواست مهاجرت به قم نمود و در ترویج و رونق بخشیدن به حوزه علمیه قم و احیای مدرسه فیضیه نقش مؤثری داشت.

تحصیلات و استادان

میرزا محمد فیض قمی، فرزند ادیب نامی ‌‌میرزا علی‌اكبر فیض، در سال ۱۲۹۳ هـ.ق در قم متولد شد. محمد فیض مقدمات و سطوح را در قم تحصیل نمود، و سپس برای تکمیل تحصیلات عالیه به تهران مهاجرت کرده و از محضر آیت الله میرزا حسن آشتیانی صاحب «بحر الفوائد» تحصیل فقه و اصول، و نزد آیت الله میرزا محمود قمی‌‌ و آقای شیخ علی رشتی تحصیل حکمت و عرفان نمود.

وی در سال ۱۳۱۷ هـ.ق به نجف اشرف عزیمت و از درس آیت الله آخوند خراسانی، و آیت الله سید محمدکاظم یزدی استفاده‌ها برد. پس از بهره‌گیری کافی از دروس فوق، جهت سیر دقایق افکار آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای دوم) به سامرا هجرت نموده‌ ضمن تحصیل از محضر مبارک ایشان، در شمار اعاظم تلامذه آن بزرگوار درآمد و یکی از مدرسین نامی ‌‌آن حوزه قرار گرفت. به همین جهت فوق‌العاده مورد توجه و عنایت خاص استاد بزرگوار خود واقع شده‌ در همان زمان در احتیاطات مطلق، خود برخی از مقلدین خویش را به ایشان ارجاع فرمود. پس از مراجعت به قم هم، هر کس از اهالی قم و ساوه و اطراف آن، که از حضرت آیت الله شیرازی سؤال می‌‌نمودند، که احتیاطات مطلق شما را به کدام یک از علما مراجعه نمائیم؟ معظم له ایشان را معرفی می‌‌فرمود.

فعالیتهای علمی و اجتماعی

«آیت الله فیض پس از تکمیل معلومات و فوز به مقام عالی اجتهاد، در سال ۱۳۳۳ هـ.ق به قم مراجعت فرموده و از مسئولین و بزرگان آن بلده طیبه بشمار آمد. ایشان جهت تربیت طلاب علوم دینی کمر همت بست و مدرسه فیضیه را که بسیاری از حجرات آن انبار علاف، بقال و کسبه شده بود، از ید غاصبین و متصرفین انتزاع، و مسکن طلاب علوم دینی نمود و خود در آن مدرسه به تدریس اشتغال ورزید و برای توسعه اداره علمیه آن، خود را نیازمند معاونت و کمک دید، تا بالاخره در سال ۱۳۴۰ هـ.ق از آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی که تا آن وقت در شهر اراک متوقف بودند، درخواست مهاجرت فرمود، و ایشان نیز با تمهیدات فراوان وارد قم شد و برای مزید تجلیل ایشان، مسجد بالاسر را که محل نماز ایشان بود، به آیت الله حائری واگذار، و خود هم چند ایامی ‌‌به ایشان اقتدا نمود، و روز به روز در تقویت و رونق بخشیدن به حوزه علمیه قم کوشید، به حدی که آن را تا حد همسویی و رقابت با حوزه علمیه نجف رساندند، و از سال ۱۳۵۵ هـ.ق که آیت الله حائری رحلت نمود، با عزمی ‌‌راسخ و با اعانت سایر اعاظم دانشمندان قم، حوزه علمیه قم را حفظ نمودند».

گویند این مرد بزرگ به آیت الله حائری که جهت زیارت قبر شریف حضرت معصومه سلام الله علیها آمده بود و تصمیمی ‌‌بر اقامت نداشت، عرض کرد: مگر این قمی‌‌ها نباشند که وقتی دعبل خزاعی، جبّه اعطایی امام رضا علیه السلام را که به قم آورد، و به هر قیمت بالایی که گفتند حاضر به فروش نبود، ولی در خارج شهر عده‌ای از جوانان از چنگش درآوردند؟ مرحوم آیت الله حائری فرموده بود: او جبّه امام را داشت، به من چه ارتباط پیدا می‌‌کند؟ ایشان گفته بود: شما هم علم امام علیه السلام را دارید.

همچنین گفته شده معظم له از آیت الله بروجردی رحمةالله علیه که پس از مؤسس بزرگوار، پرچمدار و زعیم حوزه بود، بسیار ترویج و تبلیغ می‌‌نمود. برخی به ایشان اعتراض می‌‌کنند و می‌‌گویند شما که خود صاحب فتوی و مرجع تقلید هستید، برای چه از آقای بروجردی ترویج می‌‌کنید؟ در جواب می‌‌فرماید: اگر کار برای خدا است، ما باید از کسی که فعلاً علمدار است، و حوزه را حفظ می‌‌کند ترویج کنیم، و اگر برای غیر خداست، من اهلش نیستم.

شاگردان:

حوزه پربرکت آیت الله فیض قمی فارغ التحصیلان متعددی را تحویل جامعه داد، از جمله:

• مرحوم آیت الله میرزا مصطفی صادقی (متوفی ۱۳۵۸ هـ.ق)؛

• آیت الله حاج سید مرتضی فقیه.

• آیت الله حاج شیخ احمد فقیهی.

• آیت الله حاج شیخ عباس مستقیم.

• آیت الله حاج شیخ عباس حائری اصفهانی.

• شیخ ابوالقاسم نحوی.

• حاج شیخ علی پائین شهری.

• حاج محمدباقر قمی‌ ‌فرزند شیخ ابوالقاسم کبیر قمی.

آثار و تألیفات

برخی تألیفات مرحوم فیض قمی عبارت است از:

1. کتاب الفیض در طهارت آب قلیل و عدم تنجیس متنجس (مطبوع).
2. حاشیه بر «العروة الوثقی» اثر سید محمدکاظم یزدی.
3. مناسک حج.
4. حاشیه بر كفایة الاصول.
5. حاشیه بر مكاسب شیخ انصاری.
6. حاشیه بر «وسیلة النجاة» تألیف آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی.
7. شرحی بر منظومه مرحوم سید بحرالعلوم در فقه.
8. ذخیرة العباد.

وفات

مرحوم آیت الله فیض قمی پس از عمری تلاش و کوشش در راه خدا، در دهه آخر جمادی الاول سال ۱۳۷۰ قمری (۱۳۲۹ ه.ش)، در حال نماز وقتی دست‌ها را به دعا برداشته بود و «الهی عاملنا بفضلک» را می‌‌گفت، در قم دار فانی را وداع گفت. آیت الله بروجردی بر پیکر او نماز خواند و در ایوان طلایی صحن عتیق حرم حضرت معصومه (علیهاالسلام) مدفون گردید.

پانویس

منابع

• تلخیص از کتاب فقهای نامدار شیعه، عقیقی بخشایشی، صفحه ۴۰۶.